ОТЕЛО

ПРЕТСТАВА ЗА ЉУБОВТА И ЉУБОМОРАТА

( „Отело“ – Шекспир; режија, Дејан Пројковски; продукција, Турски театар – Скопје; премиера, јануари 2017 г.)

Турскиот театар од Скопје и со својата последна премиера „Отело“ продолжува да се легитимира како еден од најуспешените театарски колективи кај нас, особено кога е во прашање актерскиот ансамбл. Режисерот Дејан Пројковски претставата ја поставува на мала сцена и во таа насока, односно во насоката на градење на камерен театарски чин, со театарски жаргон кажано, го штриха и текстот и некои од ролјите фокусирајќи се на псхологијата на главните ликови и на расплетот на крвавата драма. Имено, ова е претстава за повредената суета на Јаго (заради напредувањето во војничката хиерархија, поточно затоа што место него Отело го унапредува Касио), Јаго се впушта во сплеткарење и интриги, потоа, тоа е претстава за љубовта и за нејзината опачина – љубомората. Она што важи за самата драма на Шекспир, имено дека таа се одигрува во кратки и брзи сцени, уште повеќе важи и за оваа постановка на Пројковски која е со згуснат ритам и темпо, збиени на мал простор кој сценографски го обликува Татјана Христовска – Блажевска, а при што централно место на дејството е базенот со вода. Тања Кларис ликовите ги облекува во црни костими од кожа со извесни апликации, особено кај машките ликови кои укажуваат на нивната војничка професија. Особено значаен елемент на оваа постановка е и музиката на Горан Трајковски, како и кореографијата на Олга Панго. 

Значи, режисерот Пројковски на мал и ограничен простор создава брза и динамична претстава. Со необичниот воден амбиент тој ги исправа актерите без малку пред провокативна ситуација на снаоѓање и агирање во необични услови. Таа провокација ќе се покаже особено продуктивна и зачудна, како за изведувачите така и за публиката. Како и во некои други од своите последни постановки (како на пример, „На дното“ од Горки на сцената на штипскиот театар), Пројковски се определува за елементот на водата која има многу симболични значења, а овде доминантно е се чини дека таа е во суштина митски елемент на жената. Понатаму, може да се надоврзе, дека таа може да ги претставува солзите на Дездемона и да ја покрие нејзината бeскрајна тага, да биде фактор со кои Отело ќе ги испере своите гревови или да ги однесе во неповрат злите мисли на Сотоната – Јаго. Клучно е дека водата има асоцијативна улога и кореспондира со богатиот и многузначен драмски материјал.

Во насловната ролја настапува актерот Џенап Самет. Овде тој не е претставен како црномурест Мавр, но од карактерот на ликот и од тоа како тој му пристапува и го обликува тој иманентно трагичен лик. Трагика која извира од неговата наивност и непромисленост. Тој е наивен затоа што лесно наседнува на лагите и сплеткарењето на Јаго, а непромислен и нагол во дејствувањето. Значи, не е спорно дека е тој чесен, но воедно и суров. Во креацијата на Џенап Самет посебно впечаток остава моментот на давењето на Дездемона, кога на неговото лице и во гласот ќе се почуствува сомнежот во она што го сторил, а воедно и каењето. Тоа е таа катарзичност која е актерски убедливо насликана и изведена. Набрзо потоа тој самиот ќе се казни, односно ќе се самоубие. Впрочем, како и во античките трагедии. После секоја трагична грешка и сторен грев ликовите ќе бидат казнети или со прогонство или со смрт! Во улогата на Јаго пак настапува уште една значајна актерска индивидуалност, Селпин Керим. Во оваа креација Јаго е, како што вели и преведувачот на Шекспир, Драги Михајловски, „...веројатно, најголемиот и најбистар подлец во светската книжевност!“ Мотивите за неговото дејствување се алчноста, завидливоста, суетата. Селпин Керим притоа својот Јаго го обликува како човек кој не се воздржува безочно да лаже и да кова интриги и завери со злокобен крај. Во остварувањето на своите нечесни намери тој е решителен и ниту во еден миг нема да му затрепери ниту гласот ниту раката. Злото што самиот го смислува и го извршува е со еден фаталистички манир. Нема каење, нема ниту жал... Дездемона во толкување на Сузан Акбелге е исто така лик кој е мајсторски и прецизно извајан. Таа игра со гест, мимика, движење, глас и поглед. Ретка сублимност на актерските средства во креацијата на овој антологиски лик на Шекспировата драматургија. Во играта на Акбелге, како впрочем, и кај останатите актери нема ништо одвишно, непотребно, туку се е кристално јасно. Нејзината Дездемона е жена со бескрајна љубов и преданост на својот сакан, па дури и тогаш кога кога тој посегнува по нејзиниот живот. Беспримерната неправда што и е нанесена таа ја поднесува стоички само што од нејзините очи ќе избликне длабоката тага. Таа гине, но простува уште во истиот миг и не престанува да го љуби својот убиец. Значи, константа во текот на целата претстава за Дездемона на Сузан Акбелге е безмерната љубов што неа ја овенчува со ореолот на небесна чедност. Во подеднаква мера успешни и забележителни се и актерските остварувања на Зубејде Али како Емилија, прислужничка на Дездемона и сопруга на подлецот Јаго, потоа Осман Али во ролјата на Касио, како невина жртва и Неат Али во улогата на Родриго.

Значи, „Отело“ на Турскиот театар и режисерот Пројковски е камерен и збиен, експресивен театарски чин со минимализам во сценографијата
и со максимализам во актерската игра, преданост, посветеност и верба во она што се прави
односно што се живее на водената платформа
што се покажува, уште еднаш подвлекувам, продуктивно и ефектно!
Тодор КУЗМАНОВ
МАКЕДОНСКО РАДИО